কৰ্কট ক্ৰান্তিৰ উৎস চাওক

[[File:World map with tropic of cancer.svg|thumb|300px|বিশ্বৰ মানচিত্ৰত কৰ্কট ক্ৰান্তি ৰেখাৰ অৱস্থিতি]]
'''কৰ্কট ক্ৰান্তি''' ({{lang-en|Tropic of cancer}}) প্ৰতি বছৰ ২১ জুনৰ দিনা পৃথিৱীৰ যিবোৰ বিন্দুত সূৰ্যৰশ্মি লম্বভাৱে পৰে, সেই বিন্দুবোৰ সংযোগী ৰেখা; ২৩ডিগ্ৰী ৩০ মিনিট উত্তৰ অক্ষৰেখা। ইয়েই সূৰ্যৰ উত্তৰায়ণৰ শেষ সীমা। ভাৰতৰ প্ৰায় সোঁমাজেদি কৰ্কট ক্ৰান্তি ৰেখা পাৰ হৈ গৈছে। এই ৰেখাই চুই যোৱা ভাৰতৰ ৰাজ্যকেইখন হʼল- [[গুজৰাট]], [[ৰাজস্থান]] [[মধ্যপ্ৰদেশ]], [[ছত্তিছগড়]], [[ঝাৰখণ্ড]], [[পশ্চিমবংগ]], [[ত্ৰিপুৰা]] আৰু [[মিজোৰাম]]।<ref>সংক্ষিপ্ত অসমীয়া বিশ্বকোষ(প্ৰথম খণ্ড),শান্তনু কৌশিক বৰুৱা</ref>

পৃথিৱীখন ইয়াৰ কক্ষপথৰ সমতলৰ লগত লম্ব নহয়, অলপ হেলনীয়া। (গোটেই বছৰটো একে দিশতে হেলনীয়া হৈ থাকে, সদায় সূৰ্য্যৰ ফালে নহয় - সেইবাবেই ঋতু সলনি হয় - উত্তৰ মেৰুটো বছৰৰ আধা সময় সূৰ্য্যৰ ফালে ঘূৰি থাকে)। কক্ষপথৰ সমতলৰ লম্বৰ পৰা বা অৱনতিৰ কোণৰ পৰা আহ্নিক অক্ষৰ এই হেলনীয়া হোৱাৰ পৰিমাণ প্ৰায় ২৩ ডিগ্ৰী ২৬ মিনিট ২২ ছেকেণ্ড (~২৩.৪৪ ডিগ্ৰী)। গতিকে জুন কৰ্কট সংক্ৰান্তিৰ (June Solstice) দিনা অৰ্থাৎ সূৰ্যৰ উত্তৰায়ণৰ সৰ্বোচ্চ দিনা (যিদিন উত্তৰ গোলাৰ্ধ সূৰ্য্যৰ ফালে বেছি হেলনীয়া হৈ থাকে আৰু এই গোলাৰ্ধত দিনৰ পোহৰ আটাইতকৈ বেছি দিন থাকে), সূৰ্য্য লম্বভাৱে থকা অক্ষাংশ ৰেখা, অৰ্থাৎ ২৩ ডিগ্ৰী ২৬ মিনিট ২২ ছেকেণ্ড ই হৈছে কৰ্কট ক্ৰান্তি ৰেখা। 

যদিও ২৩ ডিগ্ৰী ২৬ মিনিট ২২ ছেকেণ্ডৰ অক্ষাংশ ৰেখাক কৰ্কট ক্ৰান্তি ৰেখা বুলি কোৱা হয়, তথাপিও লম্ব পোহৰত ইয়াৰ প্ৰকৃত অৱস্থান পৃথিৱীৰ হেলনীয়া কৌণিক পৰিমাণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। আৰু সেই কোণটো প্ৰতি ৪১,০০০ বছৰৰ মূৰে মূৰে চক্ৰীয় আৰ্হিত ২১.৫ৰ পৰা ২৪.৫ ডিগ্ৰীৰ ভিতৰত সলনি হয়। ফলত বৰ্তমানৰ পৰ্যায়ত কৰ্কট ক্ৰান্তি ৰেখাৰ অৱস্থান প্ৰতি বছৰে ডেৰ চেকেণ্ড হ্ৰাস পাইছে। লাহে লাহে পৰিৱৰ্তনৰ উপৰিও দিনৰ অক্ষটো ঘূৰ্ণনশীল শীৰ্ষৰ দৰে স্থবিৰ হৈ নাথাকে, বৰঞ্চ প্ৰেচেচন নামৰ বৃত্তাকাৰ গতি আৰু নিউটেচন নামৰ দোলনীয় গতিৰ সন্মুখীন হয়। পৃথিৱীৰ বাবে নিউটেচনৰ সময়সীমা ১৮.৬ বছৰ আৰু কৌণিক মাত্ৰা প্ৰায় চাড়ে ন ছেকেণ্ড। এই ৰেখাডাল স্থিৰ নহয় আৰু প্ৰতি বছৰে ১৫ মিটাৰ (০.৪৮৬ ইঞ্চি) দক্ষিণ দিশলৈ গতি কৰি আছে। ১৯১৭ চনত এই ৰেখাডাল ২৩° ২৭′ আছিল আৰু ২০৪৫ চনত ই ২৩° ২৬′ অক্ষাংশত উপনীত হ'ব।<ref>[http://www.homepage.montana.edu/~geol445/hyperglac/time1/milankov.htm Montana State University: Milankovitch Cycles & Glaciation] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110806021244/http://www.homepage.montana.edu/~geol445/hyperglac/time1/milankov.htm |date=August 6, 2011 }}</ref>
==নামৰ ইতিহাস==
এই নামকৰণ হয় কাৰণ সেইসময়ত কৰ্কট সংক্ৰান্তিৰ দিনা সূৰ্য কৰ্কট নক্ষতমণ্ডলত অৱস্থান কৰছিল। কিন্তু প্ৰিচেচনৰ কাৰণে বৰ্তমান কৰ্কট সংক্ৰান্তিৰ দিনা সূৰ্য প্ৰকৃততে বৃষ নক্ষত্ৰমণ্ডলত অৱস্থান কৰে। "ট্ৰপিক" শব্দটো গ্ৰীক ভাষাৰ "ট্ৰ'প (τροπή)"ৰ পৰা আহিছে, যাৰ অৰ্থ হৈছে ঘূৰণীয়া (দিশ বা পৰিস্থিতিৰ পৰিৱৰ্তন), হেলনীয়া, ইয়াৰ দ্বাৰা এই কথাটো বুজোৱা হয় যে সূৰ্য্য বিষুব ৰেখাৰ পৰা সৰ্বাধিক দূৰত্বত অবস্থান কৰে। 
==ভূগোল==
ক্ৰান্তীয় অঞ্চলৰ উত্তৰত উপক্ৰান্তীয় অঞ্চল আৰু উত্তৰ নাতিশীতোষ্ণ অঞ্চল। বিষুৱৰেখাৰ দক্ষিণে থকা সমতুল্য অক্ষাংশ ৰেখাডালক মকৰক্ৰান্তি ৰেখা বোলা হয় আৰু বিষুৱৰেখাৰ কেন্দ্ৰবিন্দুৰ দুয়োপাৰৰ মাজৰ অঞ্চলটো কৰ্কটক্ৰান্তীয় অঞ্চল। 

২০০০ চনত বিশ্বৰ আধাতকৈ অধিক জনসংখ্যা কৰ্কট ক্ৰান্তিৰ উত্তৰপাৰে বাস কৰিছিল।<ref>{{cite web |last1=Quigley |first1=Robert |title=The World's Population Mapped by Latitude and Longitude |url=https://www.themarysue.com/world-population-latitude-longitude/ |website=The Mary Sue |date=12 August 2010 |access-date=11 January 2021}}</ref>

কৰ্কটক্ৰান্তীয় অঞ্চলত গ্ৰীষ্মকালীন অনন্তকালত প্ৰায় ১৩ ঘণ্টা ৩৫ মিনিট দিনৰ পোহৰ থাকে। শীতকালীন অনন্তকালত ১০ ঘণ্টা ৪১ মিনিট দিনৰ পোহৰ থাকে। 

কৰ্কট ক্ৰান্তিৰ বাবে ২৩°২৬' উত্তৰ ব্যৱহাৰ কৰি ৰেখাডাল তলত দিয়া ১৭খন দেশ (দুটা বিতৰ্কিত ভূখণ্ডকে ধৰি) আৰু ৮টা জলভাগৰ মাজেৰে পাৰ হৈ প্ৰাইম মেৰিডিয়ানৰ পৰা আৰম্ভ কৰি পূব দিশলৈ যায়:
{| class="wikitable plainrowheaders"
! scope="col" width="140" | স্থানাংক<br />১' শুদ্ধতা ≈&nbsp; ২&nbsp;কিমি ≈&nbsp; ১&nbsp; মি)
! scope="col" | দেশ, ভূখণ্ড বা সাগৰ
! scope="col" | টোকা
|-
| {{Coord|23|26|N|0|0|E|type:landmark|name=Prime Meridian}}
! scope="row" | {{DZA}}
|
|-
| {{Coord|23|26|N|11|51|E|type:country|name=Niger}}
! scope="row" | {{NER}}
|
|-valign="top"
| {{Coord|23|26|N|12|17|E|type:country|name=Libya}}
! scope="row" | {{LBY}}
| কৰ্কট ক্ৰান্তি ৰেখাই {{CHA}} ৰ {{Coord|23|26|N|15|59|E|type:landmark|name=Northernmost point of Chad}}ত আটাইতকৈ উত্তৰৰ বিন্দুটো স্পৰ্শ কৰে
|-valign="top"
| {{Coord|23|26|N|25|0|E|type:country|name=Egypt}}
! scope="row" | {{EGY}}
| নাছেৰ হ্ৰদৰ মাজেৰে কৰ্কট ক্ৰান্তি ৰেখা পাৰ হৈ যায়
|-
| style="background:#b0e0e6; " | {{Coord|23|26|N|35|30|E|type:waterbody|name=Red Sea}}
! scope="row" style="background:#b0e0e6; " | ৰেড চি
| style="background:#b0e0e6; " |
|-
| {{Coord|23|26|N|38|38|E|type:country|name=Saudi Arabia}}
! scope="row" | {{SAU}}
| আলমেদিনা, মক্কা, আৰৰিয়াদ, আৰু পূব প্ৰদেশ। 
|-
| {{Coord|23|26|N|52|10|E|type:country|name=United Arab Emirates}}
! scope="row" | {{ARE}}
| কেৱল আবুধাবি আমীৰাট
|-
| {{Coord|23|26|N|55|24|E|type:country|name=Oman}}
! scope="row" | {{OMN}}
| দেশৰ ৰাজধানী মাস্কাটক পাৰ হৈ গৈছে। 
|-
| style="background:#b0e0e6; " | {{Coord|23|26|N|58|46|E|type:waterbody|name=Indian Ocean}}
! scope="row" style="background:#b0e0e6; " | ভাৰত মহাসাগৰ
| style="background:#b0e0e6; " | আৰৱ সাগৰ
|-valign="top"
| {{Coord|23|26|N|68|23|E|type:country|name=India}}
! scope="row" | {{IND}}
| গুজৰাট, ৰাজস্থান, মধ্যপ্ৰদেশ, ছত্তীশগড়, ঝাৰখণ্ড আৰু পশ্চিমবংগ ৰাজ্য
|-valign="tpo"
| {{Coord|23|26|N|88|47|E|type:country|name=Bangladesh}}
! scope="row" | {{BGD}}
| খুলনা, ঢাকা, আৰু চট্টগং সংমণ্ডল
|-
| {{Coord|23|26|N|91|14|E|type:country|name=India}}
! scope="row" | {{IND}}
| ত্ৰিপুৰা ৰাজ্য
|-
| {{Coord|23|26|N|91|56|E|type:country|name=Bangladesh}}
! scope="row" | {{BGD}}
| চট্টগং সংমণ্ডল
|-
| {{Coord|23|26|N|92|19|E|type:country|name=India}}
! scope="row" | {{IND}}
| মিজোৰাম ৰাজ্য
|-
| {{Coord|23|26|N|93|23|E|type:country|name=Myanmar}}
! scope="row" | {{MMR}}
| চিন ৰাজ্য, সাগাইং সংমণ্ডল, মাণ্ডলে সংমণ্ডল, শ্বান ৰাজ্য
|-valign="top"
| {{Coord|23|26|N|98|54|E|type:country|name=China}}
! scope="row" | {{CHN}}
| ইউনান প্ৰদেশ ({{VNM}}ৰ সৈতে সীমান্তৰ পৰা প্ৰায় ৭ কিলোমিটাৰ উত্তৰে পাৰ হৈ গুৱাংচি, আৰু গুৱাংডং
|-
| style="background:#b0e0e6; " | {{Coord|23|26|N|117|8|E|type:waterbody|name=Taiwan Strait}}
! scope="row" style="background:#b0e0e6; " | টাইৱান জলদ্বীপ
| style="background:#b0e0e6; " |
|-valign="top"
| {{Coord|23|26|N|120|8|E|type:country|name=Taiwan}}
! scope="row" | {{TWN}}
| হুজিং দ্বীপ (হুচিং দ্বীপ), চিয়ায়ি কাউণ্টি, হুয়ালিয়েন কাউণ্টি
|-valign="top"
| style="background:#b0e0e6; " | {{Coord|23|26|N|121|29|E|type:waterbody|name=Philippine Sea}}
! scope="row" style="background:#b0e0e6; " | ফিলিপাইন সাগৰ
| style="background:#b0e0e6; " | 
|-valign="top"
| style="background:#b0e0e6; " | {{Coord|23|26|N|142|00|E|type:waterbody|name=Pacific Ocean}}
! scope="row" style="background:#b0e0e6; " | প্ৰশান্ত মহাসাগৰ
| style="background:#b0e0e6; " | {{USA}}ৰ হাৱাইৰ নেকাৰ দ্বীপৰ ঠিক দক্ষিণে পাৰ হৈ
|-
| {{Coord|23|26|N|110|15|W|type:country|name=Mexico}}
! scope="row" | {{MEX}}
| বাজা কেলিফৰ্ণিয়া ছুৰ ৰাজ্য
|-
| style="background:#b0e0e6; " | {{Coord|23|26|N|109|24|W|type:waterbody|name=Gulf of California}}
! scope="row" style="background:#b0e0e6; " | গল্ফ অৱ কেলিৰ্ফণিয়া
| style="background:#b0e0e6; " |
|-valign="top"
| {{Coord|23|26|N|106|35|W|type:country|name=Mexico}}
! scope="row" | {{MEX}}
| ছিনালোয়া, ডুৰাংগো, জাকাটেকাছ, ছান লুইছ প'ট'চি, নুৱেভ' লিঅ'ন আৰু টামাউলিপাছ ৰাজ্য
|-
| style="background:#b0e0e6; " | {{Coord|23|26|N|97|45|W|type:waterbody|name=Gulf of Mexico}}
! scope="row" style="background:#b0e0e6; " | গল্ফ অৱ মেক্সিকো
| style="background:#b0e0e6; " |কিউবাৰ ঠিক উত্তৰ দিশৰ পৰা পাৰ হৈ গৈছে
|-valign="top"
| style="background:#b0e0e6; " | {{Coord|23|26|N|83|0|W|type:waterbody|name=Atlantic Ocean}}
! scope="row" style="background:#b0e0e6; " | আটলাণ্টিক মহাসাগৰ
| style="background:#b0e0e6; " | ফ্ল’ৰিডা জলদ্বীপ আৰু নিকোলাছ চেনেলৰ মাজেৰে পাৰ হৈ গৈছে<br/>এংগুইলা কেছ ({{BAH}}ৰ) ঠিক দক্ষিণে পাৰ হৈ গৈছে<br/>ছাণ্টাৰেন চেনেলৰ মাজেৰে পাৰ হৈ মুকলি সাগৰত প্ৰৱেশ
|-
| {{Coord|23|26|N|76|0|W|type:country|name=Bahamas}}
! scope="row" | {{BAH}}
| এক্সুমা দ্বীপপুঞ্জ আৰু লং আইলেণ্ড
|-
| style="background:#b0e0e6; " | {{Coord|23|26|N|75|10|W|type:waterbody|name=Atlantic Ocean}}
! scope="row" style="background:#b0e0e6; " | আটলাণ্টিক মহাসাগৰ
| style="background:#b0e0e6; " |
|-
| {{Coord|23|26|N|15|57|W|type:country|name=Western Sahara}}
! scope="row" | পশ্চিম চাহাৰা
| {{MAR}} আৰু চাহৰাৱী আৰব গণতান্ত্ৰিক গণৰাজ্যই দাবী কৰিছে
|-
| {{Coord|23|26|N|12|0|W|type:country|name=Mauritania}}
! scope="row" | {{MRT}}
|
|-
| {{Coord|23|26|N|6|23|W|type:country|name=Mali}}
! scope="row" | {{MLI}}
|
|-
| {{Coord|23|26|N|2|23|W|type:country|name=Algeria}}
! scope="row" | {{DZA}}
|
|-
|}

==জলবায়ু==
চীনৰ শীতল হাইলেণ্ড অঞ্চল, হাৱাইৰ দৰে সাগৰীয় পৰিৱেশ আৰু পূব উপকূলীয় অঞ্চলৰ বাহিৰেও কৰ্কট ক্ৰান্তিয় জলবায়ু সাধাৰণতে গৰম আৰু শুকান, য'ত অ'ৰ'গ্ৰাফিক বৰষুণ অতি প্ৰচণ্ড হ'ব পাৰে, কিছুমান ঠাইত বছৰি ৪ মিটাৰ (১৬০ ইঞ্চি) পৰ্যন্ত হয়। কৰ্কট ক্ৰান্তিয় বেছিভাগ অঞ্চলতে দুটা সুকীয়া ঋতুৱে বিৰাজ কৰে: অতি উষ্ণ গ্ৰীষ্মকালত উষ্ণতা প্ৰায়ে ৪৫ ডিগ্ৰী চেলছিয়াছ (১১৩ ডিগ্ৰী ফাৰেনহাইট) আৰু উষ্ণ শীতকালত সৰ্বোচ্চ প্ৰায় ২২ ডিগ্ৰী চেলছিয়াছ (৭২ ডিগ্ৰী ফাৰেনহাইট) হয়। কৰ্কট ক্ৰান্তিৰ ওপৰত বা ইয়াৰ ওচৰৰ বহু ভূমি চাহাৰা মৰুভূমিৰ অংশ, আনহাতে পূব দিশত জলবায়ু শীতল আৰু বৰ্ষা ঋতু আৰু জুন মাহৰ পৰা ছেপ্টেম্বৰলৈকে কম আৰ্দ্ৰ ঋতু থাকে, আৰু বছৰৰ বাকী সময়ছোৱাত অতি কম বৰষুণ হয়। 

কৰ্কট ক্ৰান্তিৰ ওপৰত বা কাষৰ আটাইতকৈ ওখ পৰ্বতটো হৈছে টাইৱানৰ ইউ শ্বান। শেষ হিমবাহৰ আটাইতকৈ ঠাণ্ডা যুগৰ সময়ত ইয়াত ২,৮০০ মিটাৰ (৯,১৯০ ফুট) তললৈ নামি অহা হিমবাহ আছিল। বৰ্তমান সময়ত ক্ৰান্তিয় অঞ্চলৰ আশে-পাশে<ref>within {{convert|470|km|mi|-1}}</ref> কিছুমান হিমবাহ এতিয়াও আছে। বৰ্তমান নিকটতম জীৱিত হিমবাহৰ ভিতৰত আছে- উত্তৰত হিমালয়ৰ মিনয়ং আৰু বাইছুই আৰু দক্ষিণে মেক্সিকোৰ ইজটাচিহুয়াটলত। 

==প্ৰদক্ষিণ==
ফেডাৰেচন এৰ’নটিক ইণ্টাৰনেশ্যনেলৰ নিয়ম অনুসৰি বিশ্বজুৰি গতিৰ অভিলেখৰ বাবে উৰাজাহাজ এখন প্ৰতিযোগিতাত অৱতীৰ্ণ হ’বলৈ হ’লে ই কৰ্কট ক্ৰান্তি ৰেখাৰ প্ৰায় সমদৈৰ্ঘ্যৰ দূৰত্ব অতিক্ৰম কৰি সকলো মেৰিডিয়ান অতিক্ৰম কৰি য'ত বিমানবন্দৰ আৰম্ভ হৈছিল সেইঠাইতে উৰণ শেষ কৰিব লাগিব। 

ট্ৰপিক অৱ কেন্সাৰৰ দৈৰ্ঘ্য ৩৬,৭৮৮ কিলোমিটাৰ (২২,৮৫৯ মাইল):<ref>Bakker et al., Radio Positioning at Sea: Geodetic Survey Computations Least Squares Adjustment, 1995 ({{ISBN|90-6275-537-2}})</ref>

:<math>l=2\pi \cos(\varphi) 6378137 (1-0.00669438(\sin(\varphi))^2)^{-0.5}</math>

:য'ত ''φ'' হৈছে কৰ্কট ক্ৰান্তিৰ অক্ষাংশ

সাধাৰণ পৰিভ্ৰমণৰ বাবে নিয়মবোৰ কিছু শিথিল কৰা হয় আৰু দূৰত্ব কমেও ৩৬,৭৭০ কিলোমিটাৰ (২২,৮৫০ মাইল) ঘূৰণীয়া মান নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। 
==তথ্যসূত্ৰ==
{{reflist}}

[[শ্ৰেণী:ভূগোল‎]]